Overvallen vanuit daderperspectief
Situationele aspecten van gewelddadige, niet-gewelddadige en afgeblazen overvallen (2013). W. Bernasco, M.R. Lindegaard en S. Jacques (NSCR, Amsterdam). Politiewetenschap 69
Samenvatting
Overvallen hebben niet alleen veel impact op de slachtoffers en hun directe omgeving, ze veroorzaken ook veel maatschappelijke onrust. Bij sommige overvallen is er sprake van een beperkte geweldsdreiging, andere gaan gepaard met extreem geweld. In veel onderzoek naar overvallen ligt het accent op de daders, maar komen we weinig te weten over de overvallen zelf. NSCR onderzoekers Marie Rosenkrantz Lindegaard, Wim Bernasco en Scott Jacques onderzochten wat er tijdens de overvallen gebeurde. Waar gebeurde het en wanneer? Wie waren erbij betrokken en welke rol speelde ieder? Hoe werd de overval uitgevoerd? Werd lichamelijk geweld gebruikt? Op welk moment en op welke manier gebeurde dat?
In het onderzoek zijn vraaggesprekken gevoerd met 105 personen die in het verleden als dader bij een of meer overvallen betrokken waren. “Deze situationele benadering van overvallen geeft inzicht in waarom daders geweld gebruiken tijdens overvallen”, aldus Lindegaard.
Verzet leidt vaak tot geweld
Uit het onderzoek blijkt dat het geweldgebruik door overvallers samenhangt met verwacht of feitelijk verzet door het slachtoffer. “Onze bevindingen laten zien dat de meeste overvallen gewelddadig verlopen op het moment dat de dader het gevoel heeft dat het slachtoffer niet meewerkt”, vertellen de onderzoekers. “Als het slachtoffer zich lijkt te verzetten door traag te reageren, te schelden of door niet op de eisen van de dader in te gaan, wordt de kans dat de dader geweld gebruikt groter”.
‘Streetwise’ slachtoffers
Vaak blijkt de verwachting dat slachtoffers zich zullen gaan verweren al voldoende reden om geweld te gebruiken. Dit speelt vooral een rol bij slachtoffers die door de overvallers als ‘streetwise’ worden bestempeld. Dit zijn meestal jongens die door de wol geverfd zijn omdat zij veel op straat verblijven en gewend zijn te vechten. Ze onderscheiden zich volgens de overvallers door uiterlijk, gedrag en kledingkeuze. De dader geeft een ‘streetwise’ slachtoffer geen kans tot verzet, maar gebruikt onmiddellijk geweld om het slachtoffer te overrompelen.
Wat te doen om geweld te vermijden bij een overval?
Om de kans op geweld te verkleinen is het volgens de onderzoekers aan te raden om zo veel mogelijk te voldoen aan de eisen van de overvaller. Dit is in overeenstemming met de instructies die winkelpersoneel nu al krijgt bij overvallen. De onderzoekers benadrukken dat het ook voor de overvallers duidelijk moet zijn dat hun eisen worden ingewilligd: “Voorkom zelfs de schijn van verzet, laat duidelijk zien dat je bereid bent mee te werken aan een snelle afhandeling van de overval.”