Samenvatting
Nieuwe bevoegdheden van burgemeesters voor de aanpak van lokale overlast en criminaliteit brengen gemeenten in een meer straffende rol. Dit blijkt uit onderzoek van de Radboud Universiteit Nijmegen. Het straffen van criminelen staat bij de toepassing van bestuurlijke bevoegdheden steeds meer centraal. Veel politiemensen, die bij de inzet van de bevoegdheden een belangrijke rol spelen, verwachten van de bestuurlijke aanpak dat criminelen zo harder kunnen worden aangepakt. In hun ogen compenseert dit het falen van het strafrecht. Zij leggen de verantwoordelijkheid voor de bestuurlijke aanpak nu volledig bij gemeenten en positioneren zich daarmee op afstand van gemeenten. Hierdoor schiet volgens gemeenten de informatie van de politie vaak tekort. Aandacht zou moeten worden besteed aan het verkleinen van de afstand en bevordering van de samenwerking. 

Nederlandse gemeenten hebben de laatste 25 jaar steeds meer bevoegdheden gekregen voor de bestrijding van lokale overlast en (dreigende) criminaliteit. Voorbeelden hiervan zijn de toepassing van gebiedsverboden, woningsluitingen en Bibob-onderzoeken. In dit onderzoek is nagegaan hoe deze bevoegdheden in de praktijk worden toegepast. Welke rol speelt de politie daarbij en welke gevolgen heeft de toepassing van deze bevoegdheden voor het lokale politiewerk? Dit is gedaan door bij vijftien gemeenten interviews af te nemen met betrokken gemeentemedewerkers en politiemensen. Daarbij zijn ook tien gevallen waarin burgemeestersbevoegdheden zijn toegepast, bestudeerd. 

Dit onderzoek laat zien dat de bestuurlijke aanpak van overlast en criminaliteit niet alleen wordt gebruikt voor herstel van de openbare orde, maar dat ook bestraffing en bevordering van strafrechtelijke vervolging wordt nagestreefd. Dit roept de vraag op of deze bevoegdheden wel worden gebruikt op een wijze zoals oorspronkelijk bedoeld. 

De politie speelt bij de toepassing van burgemeestersbevoegdheden een cruciale rol. Deze studie laat zien dat zij vaak het initiatief neemt problemen van overlast en criminaliteit aan te pakken met behulp van bestuurlijke bevoegdheden. De politie voorziet de gemeente daartoe van informatie. Volgens veel politiemensen kost deze aanpak, in vergelijking met strafrechtelijke procedures, weinig werk en kunnen criminelen toch worden aangepakt. De bestuurlijke aanpak levert in de ogen van veel politiemensen snelle en zichtbare interventies op die kunnen dienen als alternatief voor het ervaren falen van het strafrecht. Toch richt een deel van de politiemensen zich vooral op een strafrechtelijke aanpak. Zij zien voor zichzelf een beperkte rol weggelegd bij de bestuurlijke aanpak. Gemeenten zijn echter bij de toepassing van de bevoegdheden in grote mate afhankelijk van de informatie die zij van de politie krijgen. Deze schiet volgens gemeentemedewerkers regelmatig tekort. Een deel van de gemeenten probeert daarom de eigen rol en positie bij de aanpak van lokale veiligheidsproblemen uit te breiden. Dit versterkt het ook eerder gesignaleerde beeld van een straffende burgemeester.   

Samenvatting
De sociale media zijn een rijke bron voor het vinden van klachten over de politie en ook het directe contact tussen burgers en agenten is een belangrijk kanaal om het ongenoegen van burgers te peilen. Daarnaast beschikken organisaties die bemiddelen bij conflicten over een rijke schat aan informatie over wat leeft onder burgers. De politie kan deze drie kanalen systematisch gebruiken als zij meer vormen van ongenoegen van burgers wil waarnemen en tot leermomenten wil omzetten. Dat is de conclusie van Gabriele Jacobs van de Erasmus Universiteit en haar onderzoeksteam op basis van een onderzoek in opdracht van Politie & Wetenschap.

Klachtbehandeling wordt door de politie gezien als een mogelijkheid om samen met de burger de kwaliteit van het politieoptreden te verbeteren. In dit onderzoek is gekeken welke andere kanalen, naast de klachtenregeling, de politie zou kunnen gebruiken om ‘oog en oor’ te hebben voor de samenleving en een realistisch beeld te krijgen van uitingen van ongenoegen van burgers. Zoals bijvoorbeeld via social media. Tegenwoordig maakt iedereen wel gebruik van facebook of twitter waar men in grote getalen zijn/haar ongenoegen kan uiten. Ook is onderzocht hoe de politie op meerdere niveaus in de organisatie kan leren van klachten.

In het onderzoek is zowel gebruik gemaakt van kwalitatieve als kwantitatieve methoden. Een verkennende, kwalitatieve documentanalyse gaf input voor het vervolg van het onderzoek, net als kwantitatieve analyses van de tientallen jaarverslagen van de klachtencommissies. In het vervolgonderzoek zijn semigestructureerde interviews gehouden met politiemedewerkers, burgers met klachten en met instanties en personen die veel kennis over klachten van burgers hebben. Ook zijn twee gevallen van een sociale media storm geanalyseerd, evenals recensies op een Facebookpagina van de politie.

Een belangrijke bevinding is dat de klachtenregeling van de politie zich richt op een specifieke categorie klachten en bij voorbaat diverse andere categorieën van klachten uitsluit. Burgers hebben meer en ook andere klachten dan die voorzien zijn in de klachtenregeling en zij uiten die klachten via andere kanalen, zoals social media. De politie kan deze kanalen gebruiken als zij meer vormen van ongenoegen van burgers wil waarnemen en tot leermomenten wil omzetten. Verder blijkt dat via de klachtenregeling van de politie op individueel niveau vrij systematisch van klachten geleerd wordt, maar het is belangrijk dat lessen ook op andere niveaus (groep, organisatie) hun weerslag gaan vinden.

Betekent dit dat de politie op iedere tweet moet reageren en ieder ongenoegen in actie moet omzetten? Dit zou volstrekt onmogelijk zijn. Het einddoel zou moeten zijn dat klachten systematisch gebruikt worden als ‘gratis advies’ van de burger om de politiezorg constant te verbeteren. Dit onderzoek kan hier een bijdrage aan leveren door inzicht te bieden in de mogelijkheden.